Este txoko despierta los sentidos, sobre todo el olfato y, en menor medida, también la vista, el gusto y el tacto. Se trata de una colección de casi 40 plantas en los meses de buen tiempo, cantidad que se ve reducida sensiblemente en invierno, ya que algunas de las plantas son de temporada y otras no suelen soportar los rigores del invierno.
Txoko honek
zentzumenak pizten ditu, gehien bat
usaimena eta, neurri txikiagoan, ukimena, ikusmena eta dastamena. Eguraldi
onarekin 40 landare inguruko bilduma egoten da, baina neguan kantitate
hori nabarmenki txikiagotzen da, landare
batzuk sasoikoak direlako eta beste batzuek neguaren zorroztasuna gainditzen ez
dutelako.
Su ubicación está al lado de la chabola de piedra de "El Mato", al socaire de ésta, en un espacio soleado y que se creó excavando sobre la inclinación del terreno, retirando la arcilla y rellenando con tierra vegetal, delimitándolo con unos troncos de colores para darle vistosidad y sujetos con varillas. Al estar justo sobre el caminillo central de "El Mato" permite acercarse hasta su mismo borde y manipular los carteles de las plantas y las ramitas u hojas de estas.
Kontxa Naturgunean dagoen harrizko txabolaren ondoan,
haize ezkutuan eta inguru eguzkitsuan, kokatuta dago. Guneak malda txiki bat du
eta koloreztatutako enbor batzuek (hagarekin tinkotuta daudenak) mugatzen dute. Kontxa Naturguneko bide zidor
nagusienetarikoaren alboan kokatuta dagoenez, bere ertzeraino helaraztea erraza
da eta bertan dauden bai azalpenezko fitxak zein landareen hosto edota adaskak maneiatu ditzakete.
Prácticamente, todas las plantas disponen de un cartelito (plastificado y con base de madera), que incluye el nombre en Euskera (color rojo) y castellano (color azul), así como su nombre científico (color negro). También tiene una pequeña descripción de la planta (la mayoría en euskera, si bien los hay bilingües -euskera y castellano-) y una pequeña fotografía ilustrativa.
Dado que la idea es renovar los cartelitos anualmente (por el sol y la lluvia se van deteriorando), a finales del invierno. Tenemos la voluntad de incorporar próximamente el nombre de las plantas también en inglés.
Ia landare guztiak plastifikatuta dagoen fitxatxo
bat dute, honako informazioarekin: izena euskaraz (kolore gorriaz), izena
gaztelaniaz (kolore urdina), izen
zientifikoa (kolore beltza), landarearen deskribapen txiki bat (nahiz eta
elebidun batzuk egon euskaraz eta erdaraz idatziak, gehiengoak euskaraz daude)
eta argazkitxo bat.
Eguzkiak eta
euriak fitxak hondatzen dituenez, urtero berritu nahi ditugu eta oraingoan
gainera landarearen izena ingeleraz ipintzeko nahia eta borondatea ere
baditugu. Berriztatze lan hau negu amaieran egiteko asmoa daukagu.
SALBIA URDINA Salvia farinacea SALVIA
AZUL
Vamos a mostraros algunas de nuestras plantas aromáticas, medicinales y de uso culinario de nuestro txoko:
Txoko honetan ditugun landare usaintsu, sendagarri eta sukaldaritzan
erabiltzen direnetako batzuk erakutsiko dizkizuegu:
IZPILIKU MINA Lavandula stoechas / Lavandula Spicata
LAVANDA FRANCESA / CANTUESO / TOMILLO
BORRIQUERO
DESKRIBAPENA: Zurtoin
tente adartsua eta lore-buru motz samarra eta sendoa duena, metro bete inguru
luzea eta oso usaintsua. Leku eguzkitsuetan eta lehorretan hazten da.
ZERTARAKO ERABILTZEN DA:
Buruko minetarako (loreak infusioetan), emozioak orekatzen ditu, depresio
kontrakoa (kantitate handiak erabiliz)…
ERROMEROA Rosmarinus officinalis ROMERO
DESKRIBAPENA: Zuhaixka usaintsua da. Hostoak finak eta txikiak ditu. Zurtoina gogorra da, egurtxo modukoa. Loreak txikiak dira, moreak eta zuriak.
ZERTARAKO ERABILTZEN DA? Gorputzeko minak sendatzeko.
NOLA? Erromero alkohola bezala.
ERROMERO HERRESTARIA Romero Officinalis "postratus" ROMERO RASTRERO
Barietate hau herrestaria da.
EZKAI-LIMOIA Tymus x citriodorus TOMILLO
LIMÓN
Landare hosto iraunkorra, 15-30 cmko altueraz eta
limoi usaina duena
EZKAIA Tymus vulgaris TOMILLO
MENDA TXOKOLATEA Mentha chocolate pipermint MENTA
CHOCOLATE
EZAUGARRIAK:
Usain-belarra, hosto iraunkorrekoa, hostoak verde ilunak ditu; udan lore
zuri-arrosak ematen ditu.
Es utilizada como condimento para aromatizar y dar
sabor a diversos platos al igual que otras hierbas
aromáticas, y posee propiedades terapéuticas, es digestivo, antiséptico,
analgésico…
ILENA-KALENDULA / MARI LOKA Calendula officinalis CALÉNDULA
DESKRIBAPENA:
30/70 cmko luzera har dezake. Zurtoina belarduna du. Hostoak luzeak eta
obalatuak dira. Loreak laranjak eta horiak dira eta petalo obalatuak eta
luzexkak dira.
ZERTARAKO ERABILTZEN DA? Loreak
(petaloak) erabiltzen dira. Prestakin guztiak koipetan urtuko ditugu, eta ez
alkoholean.
Larruazaleko
afekzioetarako (onddoak, psoriasia, akne, haur-oihalek eragindako dermatitisa) erredurak,
urradurak, ekzemak eta hilekoaren arazoetarako; odol-zirkulazioa hobetzen du
eta minak arintzen ditu, liseri sistemarako eta flebitiserako eta barizetarako
erabiltzen da, orbaintzailea baita.
NOLA?
Ukenduz edo infusioan loreak egosi ostean.
GARRAISKA Melissa officinalis MELISA CITRONELA
y su variedad monchina de TORONJIL
Usain-zaporetsua. Landare polita, etxeko
apaingarri: lore zuriak erlearen (grekeraz, melisa) erakarle izaki, kendu egin behar zaizkio.
Hainbat pattarretan erabilia (Izarra, adib). Limoi-zukua daukan jaki edo edaria
hobetu egiten da garraiska-hostoak erantsita. Patata, entsalada, ehiza, fruta
eta postreetan. Hostoen infusioa, lasaigarri.
BASAMARRUBIA / ARRAGA
Fragaria Vesca
FRESA SALVAJE / METRA
FRUTILLA
SILVESTRE
Izen arrunt desberdinak ditu; hala nola, basamarrubia,
fruitutxo basatia eta eskualde honetan “metra”. Ez da baratze-marrubiaren
barietate basatia (Fragaria x ananassa, gaur egun gehien kontsumitzen den
barietatea), izan ere
espezie guztiz desberdina da. Bere antolatutako laborantza XIV. Mendean hasi
zen,baina XVIII. mendean kontsumitzen hasi ziren hibrido handiagoak berehala
ordezkatu zuten. Hala ere, basamarrubiaren zapore handiagoa dauka eta gourmet batzuek nahiago dute. Aurkikuntza
arkeologikoei esker badakigu historiaurretik kontsumitzen den fruitua dela.
Basamarrubiaren zati guztiek erabilera sendagarria daukate. Esaten dutenaren
arabera, marrubiak jatea hortzak txuri mantentzen laguntzen du, azido malikoa
baitauka. Otsailean marrubi antzua gehitu genuen gure web-gunean. Hemen bere
argazkia jartzen dugu berriz, bi espezieen arteko desberdintasunak ikus
ditzazuen, batez ere hosto eta petaloetan.
ASTAKAMAMILA / ZIZAREBELARRA
Santolina viridis “Oliva” / Santolina chamaecyparissus
SANTOLINA / ABRÓTANO HEMBRA / LINO SANTO
HIERBAPIOJERA / CIPRESILLO / MANZANILLA
BASTA
Hosto
estuak ditu, zati luzexkatan banatuak. Lore antzeko gerba bakunak ditu,
horixkak, adarren muturrean. Landare usainduna da eta zapore mingotsa du. Toki
lehorretan eta harritsuetan hazten da, Mediterraneoko karezko lurretan
bereziki. Heste zizareak hiltzen ditu eta kamamilaren ordezko bezala erabiltzen
da gerben infusioa.
LUISA BELARRA Aloysia triphylla HIERBA LUISA
Lo-eragilea da. Gastronomiarako erabiltzen da eta infusioa prestatzeko ere bai. Aromatikoa da, limoi usaina du. Luisa-belarra usainzaleon altxorra da. Hostoen limoi-usain freskoagatik ezaguna bada ere, gutxik igarriko luke lore-mordo xuriena, fina goxoa samurra... Loreona perfumetan ez bada, jasotzen zaila da. Hostoena bai erraza. Udako beroenean, ilargia goienean denean, gaua argi-azkorria erditzean hiltzen denean, hostoak bildu eta haizeberritzen den toki ilun eta lehor batean jaso. Meheak izaki, aise ihartuko dira. Gero, ukitu ordurako limoia ekarriko dizu sudur-mintzetara. Eskuetan kras-kras lauskitzen baduzu, lurrin ederra mintzetatik barrena odolera, nerbioak dantzan jarri eta burua jango dizu; eta erne, zeure onetik atera eta zeure hobera eramateko gai da.
LATXORTENA Alysum maritimun LOBULARIA
MARITIMA
Que desprende un delicioso olor a miel
STEVIA Stevia
rebaudiana Bertoni ESTEVIA
Esta planta da mucho juego porque se pueden degustar y hasta comer sus hojitas dulces.
Es el azúcar
natural que nos proporciona la madre naturaleza, un potente edulcorante. Solo
hay que probar a comer una hojita de estevia, y la boca se nos llenará de un inmenso dulzor.
Entre sus
beneficios destaca que regula
los niveles de glucosa en la sangre, reduce
la presión arterial, regula el aparato digestivo en general, reduce la grasa en personas obesas, reduce el colesterol, ayuda a
quemar los triglicéridos.
Es antidiabética, hipotensora, cardiotónica (regula la presión y los latidos del
corazón), diurética (ayuda a eliminar toxinas), antiácida (regula el aparato digestivo), antioxidante, antirreumática, antimicrobiana (el extracto de estevia elimina la E. coli,
la salmonela), antibacterina y antifúngica (lo que la hace aconsejable para
la limpieza bucal), tiene un potente
efecto dérmico (revitaliza
las células epiteliales y ayuda a cicatrizar las heridas rápidamente), combate la ansiedad, reduce
el deseo de comer (en China
el té de estevia se utiliza para perder peso) y regula los niveles de
glucosa en sangre.
La
estevia es
originaria de Sudamérica y Centroamérica, donde tanto en Paraguay como en
Brasil, la utilizan como edulcorante y planta medicinal desde hace más de 1.500
años. Es recomendable reproducirla por esqueje porque su semilla tiene poca
capacidad reproductiva. Es una fuente de proteínas, fibra, hierro, fósforo, calcio, potasio, zinc y vitaminas A y C.
El listado de plantas de nuestra colección se completa con:
APIO ZURIA / ARBI-APIOA / PERREXIL HEZEA Apium Golden Spartan APIO BLANCO
PERREXILA Petroselinum sativum/Petroselinum hortense PEREJIL
PERREXIL KIZKURRA Petroselinum crispum PEREJIL CHINO / PEREJIL RIZADO
MARTORRIA Coriandrum sativum CILANDRO / PEREJIL
CHINO
TXIKORIA-BELARRA / KARDABERA Taraxacum Officinale DIENTE DE LEÓN
BORTUSAI BELARRA / ERRUDA Ruta Graveolens RUDA
IZPILIKU FINA / BELARTXETA
Lavandula angustifolia / Lavandula officinalis
LAVANDA INGLESA / LAVANDA
FINA
SALBIA SENDAKARIA Salvia lavandulifolia / Salvia officinalis SALVIA
IZPILIKU HORZDUNA Lavandula dentata ALHUCEMA
RIZADA
ASTAIZPILIKUA Lavandula latifolia ESPLIEGO / LAVANDA
MACHO
TIPULINA Allium schoenoprasum CEBOLLINO
OREGANOA / OREGANUA / HAITZ BELARRA Origanum vulgaris ORÉGANO
ALBARAKA Ocimum basillicum ALBAHACA
MENDAFINA / MENTA BELARRA Mentha x piperitha
HIERBABUENA / MENTA INGLESA / MENTA NEGRA
MENTA AMERICANA / MENTA
DE BRANDY
MENDABELTZA Mentha spicata / Mentha viridis
MENTA VERDE / MENTA MARRÓN / MENTA
DE CORDERO
ASTAMENDA / ARDI BELARRA Mentha suaveolens / Mentha x rotundifolia
MENTA DE BURRO / MASTRANZO / MENTA BRAVA / MENTA
DE CABALLO
MENDA Mentha spicata / Mentha viridis HIERBABUENA / YERBABUENA
BERARAKIA / BEHARKI / RUKULA Eruca vesicaria RÚCULA
ANETA / EZAMIHILUA Anethum graveolens ENELDO
BETIBIZIA Helichrysum angustifolium / Helichrysum italicum
PLANTA DEL CURRY SIEMPREVIVA
DEL MONTE / INMORTAL / HELICRISO
KEDATS-LANDAREA / INTZENTSUA / INTSENTSUA INCIENSO
Plectranthus
madagascarieensis
ANIS-BELARRA / MIELOA / MIHILUA Foeniculum vulgare HINOJO
POLEO-MENTA / MENTA-POLEOA / MENDA POLEOA / TXORTALOA
Mentha pulegium MENTA
POLEO
No hay comentarios:
Publicar un comentario